Bullizmi është fenomen i gjërë që ka gjetur terren në të gjithë botën. Edhe shoqëria shqipëtare nuk bën përjashtim. Më i njohur dhe i përhapur ku efektet janë më të shprehura është bullizmi tek nxënësit e shkollave.

Bullizmin mund ta gjejmë në tre lloje:

1. Manipulativ. Ku fëmija është i detyruar dhe i kontrolluar
2. Miqësia e kushtëzuar. Miqësia alternohet me ngacmime
3. Shpërthyes. Përdoren rrjetet sociale dhe telefoni që të bëhen sa më shumë individë që ta tallin viktimën

Format që merr bullizmi janë të tilla si:

• Agresion verbal ku përfshihen komentet poshtëruese, pseudonimet dhe ofiqet si dhe vërejtjet.
• Përjashtimi social dhe izolimi
• Agresion fizik ku përfshihet goditja, shtyrjet dhe përshtyrja
• Përhapja e thashethemeve false dhe gënjeshtrat e shëmtuara
• Marrja e parave dhe sendeve apo dëmtimi i tyre nga agresori
• Kryerja e detyrave të dhëna nga agresori
• Ngacmim rracor
• Ngacmim seksual
• Ngacmim kibernetik (përmes telefonit apo internetit)

Cilat janë sinjalet e bullizmit?

• Ngurimi për të ndjekur shkollën
• Sjellje sensitive emocionale, ankthi
• Ndryshim nga modelet e përditshme p.sh. dieta apo modelet e të fjeturit.
• Veshje të grisura, libra të shkatërruar apo lodra të thyera
• Plagë apo prerje
• Rënia nga mësimet.

Në situatat e bullizmit janë të përfshirë direkt apo indirekt agresori, viktima, kalimtarët e vëzhguesit, mësuesit dhe profesionistët e tjerë, prindërit dhe kujdestarët.

Bullizmi tek individët me autizëm

Individët me çrregullime të spektrit të autizmit me funksion të lartë kanë aftësinë dhe inteligjencën që të ndjekin shkollat tipike. Gjithashtu sipas ligjit  shqiptar  nr. 69/2012 për arsimin parauniversitar specifikohet që çdo institucion arsimor publik duhet të intergrojë fëmijët me aftësi ndryshe ku bëjn pjesë dhe fëmijët me ÇSA.

Kur bëhet fjalë për individët me autizëm gjendja rëndohet. Bullizmi mund të jetë i formave të ndryshme, por i cilës do formë qoftë ngacmimi përfshin disbalancën e fuqisë midis aktorëve të këtij fenomeni. Individët me autizëm kanë defiçite gjuhësore si dhe shpesh nuk kanë njohuri sociale dhe aftësi të mbizotërojnë situatat mbi personat e tjerë, gjë që i bën ata shpesh viktima të fenomenit të bullizmit, veçanërisht në adoleshencën e hershme.

Impakti i bullizmit mund të jetë i thellë ose i dobët. Ky fenomen vjen gjithnjë e në rritje dhe si i tillë kërkon ndërhyrjen e të rriturve.

Arsyeja që çon në bullizëm

Agresori i cili ka aftësi më të mira sociale dhe të gjuhës e komunikimit ka më shumë përparësi për të mbizotëruar situatën dhe për të ushtruar dhunë psikologjike e fizike mbi një individ i cili ka defiçite në marrrëdhëniet me të tjerët e komunikim. Fëmijët me autizëm kanë një rrisk të lartë për të rënë pre e fenometit të bullizmit për shkak të fushave të zhvillimit të afektuara.

1. Gjuha dhe komunikimi

Fusha gjuhësore dhe komunikimi tek individët me autizëm është e afektuar. Kjo gjë ia bën më të lehtë një agresori që të ngacmojë një individ me çrregullime të spektrit të autizmit. Arsyja për këtë është se agresori di që viktima me autizëm nuk do ta raportojë fenomenin e bullizmit. Individët me autizëm kanë të vështirë tu përgjigjen pyetjeve me karakter emotiv kështu që e kanë të vështirë të raportojnë gjendjen e tyre emocionale në rastet kur janë të përfshirë në fenomenin e bullizmit dhe ata janë viktima.

1. Sjellja

Një arsye që një individ me autizëm mund të bëhet shënjestër e bullizmit është diferenca në  sjellje midis tij dhe agresorit që nuk është me autizëm. Sjelljet përsëritëse si dhe mos reagimi ndaj ngacmimit i bën këta individë të bëhen viktima të individëve ngacmues.

Mungesa e informimit në shoqërinë tonë është një arsye tjetër që çdonjëri nga ne mund të bëhet cngacmues me ose pa dashje ndaj individëve me autizëm.

1. Kuptueshmëria

Paaftësia apo vështirësia për të kuptuar situatën se çfarë po ndodh është një nga arsyet që e bën një individ me autizëm të bjerë pre e fenomenit të bullizmit.

1. Aftësitë sociale

Individët me çrregullime të spektrit të autizmit, të cilët mund të flasin, u besojnë të tjerëve dhe nuk arrijnë ti diferencojnë njerëzit dhe situatat nëse janë të rrezikshme apo jo. Kjo e shoqëruar me mungesën e mbështetjes sociale i bën më të rrezikuar ndaj ngacmimeve.

Çfarë funksionon dhe çfarë jo në parandalimin dhe menaxhimin e bullizmit tek individët me autizëm?

Funksionon

• Ndryshimi i klimës në shkollë
• Rrugët e sigurta të raportimit
• Fokusimi në të gjitha llojet e ngacmimeve
• Përqëndrimi në rolin e kalimtarëve dhe vëzhguesve
• Modelimi i marrëdhënieve përmes të rriturve
• Përfshirja aktive e prindërve

Nuk funksionon

• Pranimi i situatës si mormale
• Kërcënimi nga ana e të riturve, zemërimi dhe perdorimi i forcës prej tyre ndaj ngacmuesve.

Mënyra se si të mënjanojmë bullizmin tek individet me autizëm

 Qëllimi i shkollës është që të edukojë nxënësit dhe në këtë rast edukimi shkon për të ndaluar fenomenin e bullizmit. Janë prindërit ata që duhet të ndihmojnë fëmijën e tyre që të mos bjerë pre e këtij fenomeni pa qenë vetë fizikisht në klasë. I gjithë stafi i shkollës dhe klasës mund të ketë rol kyç dhe duhet të veprojnë në këto situata.

1. Mbikqyrja e afërt. Një i rritur i mirë informuar mbi autizmin së bashku me një shok të klasës nëse është e mundur mund të mbikqyrë dhe të ndihmojë në rastet apo vendet ku ndodh më shpesh ngacmimi. Vendet ku bullizmi mund të ndodhë më shpesh dhe më lehtësisht për shkak të mos mbikqyrjes nga të rriturit janë:

• Klasat e zakonshme të cilat përmbajnë vetëm një mësuese (mësuesen primare)
• Në autobuzin e shkollës ku shoferi është përqendruar në ngarjen e autobuzit dhe jo në sjelljen e nxënësve.
• Rrugës për në shkollë dhe anasjelltas
• Në aktivitetet jashtë shkollore
• Në sheshin e lojërave
• Në koridoret e shkollave
• Në banjat e shkollës
• Cdo aktivitet tjetër i pambiqyrur apo i pa strukturuar

1. Kosultimi dhe ndërhyrja. Ngacmuesi në këtë rast këshillohet dhe informohet mbi autizmin dhe pasojat e rënda të ngacmimeve mbi këta individë.
2. Informimi mbi bullizmin. Nxënësit dhe stafi i shkollës duhet të informohen gjithnjë e më shumë mbi ngacmimet, raportimet dhe zgjidhjen e këtyre situatave.
3. Rregulli bazik. I mësohet fëmijës me autizëm aq sa është e mundur që sa herë që dikush e ngacmon, e bën të ndihet keq, të ndihet i pa sigurt apo konfuz duhet që gjithmonë ti tregojë një të rrituri.
4. I mësohen të gjithë nxënësve përgjegjsitë. Flitet në klasën e nxënësit me autizëm për defiçitet e tij në të folur, sfidat e tij sociale dhe për çrregullimet e sjelljes. Duke ditur këtë shokët e tij të klasës duhet të kuptojnë më shumë mbi gjendjen e tij si dhe do të jenë më të ndjeshëm ndaj nevojave të tij. Të qenurit i sjellshëm dhe shok i afërt i një nxënësi me autizëm mund të bëjë diferencën e madhe dhe ta mbrojë atë.
5. Nxitni miqësinë. Më shumë shokë dhe miqësi të fortë do të nxitet respekti dhe pranimi. Por fëmijët tipik mund të mos dinë si të bëjnë shok një fëmijë me autizëm. Bashkë me ndihmën tonë shkollat mund të udhëzojnë nxënësit tipik si të miqësohen me një fëmijë me autizëm përmes aktiviteteve të strukturuara posaçërisht për ta.
6. Fëmija me autizëm duhet të nxitet që të rrijë me grupe shokësh të cilët i pëlqejnë. Nëse fëmija do të rrijë me një grup shokësh miqësor është më e vështirë që ai të ngacmohet nga individë jo të tillë.
7. Komunikimi me vetëbesim. I mësohet fëmijës me autizëm që sa herë të ndihet i ngacmuar nga dikush të thotë në mënyrë të vendosur shprehje si: “Më lër heart!” “Askush nuk e do një dhunues!” “ Kjo gjë është vërtetë e shëmtuar”. Fill pas thënies së këtyre shprehjeve ai duhet të largohet. Kjo gjë priret ta lërë pa fjalë dhunuesin pasi ai nuk i pret të gjitha këto prej viktimës së tij.

Konkluzione dhe sugjerime

• Duke punuar si një ekip si prindërit, terapistët, stafi i shkollës, mësuesi mbështetës si dhe psikologët e shkollave, fëmijës me autizëm do ti ofrohet një mjedis më i sigurtë në shkollën ku ai edukohet.
• Të fillojmë sa më herët të jetë e mundur që të edukojmë dhe informojmë fëmijët me autizëm mbi bullizmin dhe si të reagojë ndaj tij.
• Duhet mobilizuar dhe kërkuar ndihma e të gjithë aktorëve që kanë kontakt në situatat e ndryshme të përditshme për të ndihmuar individin me autizëm që është pre e bullizmit.
• Informimi dhe sensibilizimi i komunitetit dhe shoqërisë ku personi me çrregullime të spektrit të autizmit bën pjesë. Informimi duhet të jetë mbi autizmin, nevojat dhe vështirësit që ka një individ me këtë çrregullim.